آشنایی با رشته ایمنی بهداشت و محیط زیست

دوره آشنایی با رشته ایمنی بهداشت و محیط زیست

(از مفاهیم پایه ای تا مفاهیم تخصصی حوزه اچ اس ای)

مفاهیم کلیدی که در این دوره به آن پرداخته می‌شود:

• معرفی کامل رشته HSE
• انواع گرایشات رشته های ایمنی، بهداشت و محیط زیست
• دانشگاه های پذیرنده دانشجو HSE
• آینده شغلی HSE در ایران و جهان

مقالات تکمیلی این آموزش از طریق لینک های زیر در دسترس می باشد:

1. معرفی رشته کارشناسی مهندسی ایمنی و گرایش های آن
2. معرفی دروس رشته مهندسی حفاظت فنی (گرایش رشته مهندسی ایمنی)
3. معرفی دروس رشته مهندسی بازرسی فنی (گرایش رشته مهندسی ایمنی)

بخش اول

تاریخچه HSE در ایران و جهان

* عبارت اچ اس ای (HSE) از سه کلمه بهداشت:Health، ایمنی:Safety و محیط زیست:Enviroment تشکیل شده‌ است. به طور کلی HSE شامل قوانین، مقررات و فرآیندهایی جهت ایمنی کارگران و پیمانکاران در محیط کار و همچنین حفاظت از محیط پیرامون در برابر خطرات می باشد.

بهداشت و ایمنی از سال ۱۸۸۵ با هم مطرح شده اند و هر جا که ایمنی مطرح شده است سخن از بهداشت و محیط نیز به میان آمده است. مباحث ایمنی بعد از انقلاب صنعتی به دلایل افزایش آمار مرگ کارگران مطرح گردید. مسائل محیط زیست نیز بعد از انقلاب صنعتی به وجود آمد و به شکل حادی مطرح گردید. همچنین به دلیل شرایط و سنگینی کار درمعادن زغال سنگ و افزایش بیماری های ناشی از کار در میان کارگران بحث بهداشت نیز مطرح گردیدو در گام بعدی ارتباط بین بیماری و وقوع حادثه کشف گردید.یعنی پی بردند که وقتی کارگری بیمار شود حادثه می آفریند یا اینکه دچار حادثه می شود . با افزایش بیماری ها، حوادث نیز افزایش می یابد و اینها به گونه ای به یکدیگر متصل هستند. به جهت اهمیت این موضوع می بینیم که در قانون کار آمریکا که در سال ۱۹۷۰ تصویب شده است بخشی تحت عنوان ((رایت تونو)) گنجانده شده است که بر حق کارکنان و کارگران نسبت به شناخت خطرات و مشکلات محیط کارشان تصریح دارد. این مساله یکی از حقوق کارکنان است و باید توسط کارفرمایان به آگاهی آنان برسد تا بدانند در چه محیطی کار کنند.

___________________

ضرورت وجود ایمنی

_________________

بر اساس اعلام سازمان بین المللی کار در هر سال ۲۵۰ میلیون حادثه ناشی از کار اتفاق می افتد و در صورت تبدیل این تعداد حادثه به روز ساعت دقیقه و ثانیه باید بگوییم که در هر ثانیه ۸ حادثه در جهان رخ می دهد و اگر قربانی هر حادثه را فقط یک نفر در نظر بگیریم مفهوم آن، این است که در هر ثانیه دست کم سلامتی هشت نفر به خطر می افتد. همه می دانیم که در بسیاری از موارد ممکن است یک مورد حادثه رخ دهد ولی تلفات آن بیش از یک نفر باشد. ضمن اینکه آمار ذکر شده آمار حوادث ثبت شده در سازمان های ذی صلاح است در حالی که حوادث زیادی رخ می دهد که هیچ مرجعی آنها را ثبت نمی‌کند.

___________________

توسعه HSE در آمریکا

___________________

توسعه HSE در آمريكا در ۳ دوره سازمان يافته است :

• دوره ۱۸۸۷ الي ۱۹۲۱ (دوره دپارتمان بهداشت)
• دوره ۱۹۲۱ الي۱۹۴۱ (دوره sundwall )
• دوره ۱۹۴۱ تاكنون (دوره مدرن)

 اداره ايمني در امريكا در سال ۱۹۶۹ ميلادي تحت عنوان دپارتمان پرسنلي بوجود آمد و امروزه به دپارتمان منابع انساني تغيير نام پيدا كرده است. در اواسط دهه ۱۹۷۰ ميلادي تقاضا براي ارائه خدمات ايمني به شكل چشم گيری افزايش يافت و جايگاه سازماني آن در معاونت قائم مقام اداري قرار گرفت. دپارتمان مديريت ريسك و ايمني(SRM) تشكيل شد كه اطلاعات اوليه خود را از بازرسي محيط كار و كميته هاي مديريت ريسك و ايمني دريافت كرده و مهمترين وظيفه آنها پيشگيري و كنترل تلفات و ضايعات بوده و مأموريت دپارتمان مذكور مطابق قوانين (OSHA) انجام مي شد. دپارتمان بهداشت “صنعتي- محيط” در سال ۱۹۷۰ ميلادي از ادغام دپارتمانهای بهداشت صنعتي و بهداشت محيط زيست ايجاد شد.در سال ۱۹۷۹ موضوع سم شناسي نيز به اين دپارتمان اضافه شد. از آن به بعد در اثر ادغام رشته های ديگر دانشگاه با اين رشته، تعداد دپارتمانهاي بهداشت محيط از عدد ۹ به عدد ۵ كاهش يافت و از سال ۱۹۹۵ دپارتمان علوم بهداشت محيط با گنجانيدن رشته تغذيه به دپارتمان HSE در امريكا به يك نظام يكارچه تبديل شد. 

___________________

تاريخچه HSE در ايران

___________________

در تاريخ ۲۹/۱۱/۱۳۸۰ پيرو تاكيد وزير نفت مبنی بر استقرار سيستم مديريت HSE در اين وزارتخانه، شورای مركزی نظارت بر ايمنی و آتش نشاني، نسبت به انتخاب و ترجمه خطوط راهنماي HSE-MS تدوين شده توسط OGP همت گمارد. شركت ملی پالايش و پخش فرآورده های نفتي ايران در ادامه سياست های كلان خود در راستای رسيدن به استانداردهای جهانی صنايع نفتي و تغيير نگرش ديدگاه های سنتی نسبت به مسائل ايمني در مجموعه خود ازتاريخ ۲۹/۱۲/۱۳۸۰ اقدام به تشكيل مديريت بهداشت، ايمني و محيط زيست نموده است. اين تشكيلات كه جايگزين ادارات ايمنی و آتش نشانی شده است، هر چند كه بسيار جوان و نوپا میباشد، ليكن در دوره فعاليت كوتاه خود كارنامه ای پر بار و تاثيری قابل توجه در مجموعه های عملياتی برجا گذاشته است.

شركت ملی نفت ايران نيز با الهام از مدل HSE طراحي شده در شركت Shell نسبت به تدوين اين استاندارد در مجموعه خود اقدام نموده است. بدين ترتيب هر يك از شركتهای زير مجموعه وزارت نفت (اعم از شركتهای اصلي نفت، گاز و پتروشيمی و پيمانكاران فرعی) با استفاده از خطوط راهنمای تدوين شده در سطح بين المللی نسبت به اجرای مدل HSE اقدام نموده است.

تاكنون همايشها و كنفرانسهايي با همكاري سازمانها و دانشگاههاي مختلف در رابطه با HSE-MS برگزار گرديده كه از اين بين به همايش ملي مهندسی ايمنی و مديريت HSE در محل دانشگاه صنعتی شريف كه با همكاري انجمن مهندسي شيمي ايران در تاريخ ۹ و ۱۱/۱۲/۸۴ برگزار شد میتوان اشاره كرد.

در حال حاضر به غير از شركت‌های تابع وزارت نفت، HSE در بسياری از وزارتخانه ها و ارگانها نظير وزارت جهاد كشاورزی، شركت سن ايچ، داروگر و … مطرح گرديده است.

بخش دوم آشنایی با رشته ایمنی بهداشت و محیط زیست

معرفی رشته و آینده شغلی HSE

رشته HSE : یک رشته بسیار جذاب مهندسی بین رشته ای است که در حوزه های مختلف مهندسی صنایع، مهندسی شیمی، مکانیک، فیزیک، عمران، نفت، گاز، متالوژی، بهداشت حرفه ای، بهداشت محیط و محیط زیست کاربردی وسیع دارد.

HSE رشته‌ای تحصیلی است که به تازگی ( از سال ۱۳۸۹) در ایران دانشجو تربیت می‌کند. در حال حاضر این رشته در دو مقطع با عنوان‌های مهندسی و مدیریت فعالیت می‌کند.

هدف و رسالت رشته آموزش دانش آموختگان برای مدیریت سلامت، ایمنی و محیط زیست می باشد

___________________

آینده تحصیلی رشته HSE

___________________

این رشته در مقطع کارشناسی ارشد در ایران پذیرش دارد.

رشته هایی که می توانند در کنکور ارشد رشته HSE شرکت کنند:

کارشناسی رشته های مهندسی بهداشت حرفه ای، مهندسی بهداشت محیط، مهندسی تکنولوژی ایمنی، مهندسی صنایع (گرایش ایمنی)

همچنین فارغ التحصیلان این رشته می توانند در رشته های زیر برای ادامه تحصیل در مقطع دکتری اقدام نمایند:

• وزارت علوم: دکترای زیست شناسی (کلیه گرایش ها)
• وزارت بهداشت: دکترای رشته های سلامت در بلایا و فوریت ها، انفورماتیک پزشکی (مجاز برای تمامی رشته های ارشد علوم پزشکی)، سلامت در بلایا و فوریتها (مجاز برای تمامی رشته های ارشد علوم پزشکی)، سلامت و رفاه اجتماعی (مجاز برای تمامی رشته های ارشد علوم پزشکی)، اپیدمیولوژی (مجاز برای تمامی رشته های ارشد علوم پزشکی)، مددکاری اجتماعی (مجاز برای تمامی رشته های ارشد علوم پزشکی به شرط داشتن کارشناسی مددکاری)، گفتار درمانی (مجاز برای تمامی رشته های ارشد به شرط داشتن کارشناسی گفتار درمانی)

___________________

مهارتهای فارغ التحصیلان HSE

___________________

تحصیل کنندگان رشته مهندسی HSE دارای مهارت های زیر می شوند:

خدمات ایمنی:

• ایمنی ساختمان
• ایمنی برق 
• ایمنی ماشین الات 
• ایمنی داربست 
• ایمنی ترافیک 
• ایمنی حمل و  نقل 
• ایمنی کار در ارتفاع  
• سیستم مجوز انجام کار  
• ایمنی جوش وبرش  
• ایمنی گاز طبیعی

___________________

خدمات فنی و مهندسی شامل:

• طراحی، اجرا و نظارت بر سیستم های اعلام و اطفاء حریق
• طراحی، اجرا ونظارت بر سیستم های تهویه صنعتی و تهویه مطبوع
• ارزیابی ریسک Risk Assessment
• ارائه طرح های مدیریت ریسک Risk Management
• انجام آنالیز شغلی JSA
• تامین و آموزش کلیه استانداردها و منابع اطلاعاتی و قانونی مورد نیاز
• اجرای سیستم MSDS (برگه اطلاعات ایمنی مواد شیمیایی)
• بازدید از کلیه تجهیزات برقی و مکانیکی و صدور گواهی سلامت (شامل تابلوهای برق، ژنراتورها،جرثقیل، خودرو، تجهیزات باربرداری و حمل بار ، مخازن نگهداری منابع پرتوزا و …)
• استقرار سیستم Color Coding

___________________

خدمات بهداشتی در زمینه:

• بهداشت مواد غذایی
• بهداشت فردی
• بهداشت عمومی
• آب و فاضلاب
• مدیریت زباله
• ضبط و ربط محل کار ( Housekeeping )
• نظم کارگاهی Material Arrangement
• کنترل حشرات و جوندگان موذی

___________________

خدمات بهداشت مواد غذایی:

• تهیه و تدوین دستور العمل نحوه دریافت، حمل و نقل، نگهداری، آماده سازی و سرو مواد غذایی بر اساس استانداردهای ملی و بین المللی
• آموزش کارکنان برای اجرای دستور العمل فوق
• تامین نیروی کار متخصص و مناسب برای نظارت بر امور مواد غذایی
• تهیه و ارائه کلیه فرمتها و فرمهای لازم و آموزش نحوه تکمیل آنها
• بازدید از سیستم تامین، پخت و سرو مواد غذایی و ارائه رهنمودهای لازم برای رفع مشکلات موجود.
• ارائه مشاوره های لازم در کلیه موارد مربوطه به محیط زیست

___________________

خدمات مهندسی محیط زیست:

• ارزیابی زیست محیطی پروژه ها در راستای احداث و بهره برداری
• ارزیابی زیست محیطی صنایع در راستای طرحهای توسعه
• سنجش آلاینده های گازی و ذره ای از خروجی صنایع
• سنجش آلاینده های گازی و ذره ای زیست محیطی در محیط شهری
• ارزیابی میزان آلودگی شهرها نسبت به کلیه آلاینده ها و تعیین شاخص آلاینده غالب و …
• سنجش آلاینده های زیست محیطی از خروجی وسایل نقلیه موتوری
• اندازه گیری و تعیین کلیه پارامترهای فیزیکی، شیمیایی و باکتریولوژیکی آبهای شرب، سطحی و زیرزمینی
• مشاوره در مورد مخاطرات آلودگی های محیط زیست و شیوه های سالم نگهداشتن آن
• مشاوره در مورد مهارت های سبز نگهداشتن محیط زیست و حفظ فضای سبز شهری

___________________

خدمات حقوقی:

• تهیه و تنظیم لوایح قانونی
• تعیین علل بروز بیماری های شغلی
• مشاوره حقوقی در زمینه بهداشت ایمنی و محیط زیست و طب کار
• ارائه مشاوره در زمینه حوادث ناشی از کار

___________________

خدمات بازرگانی:

• تدارک و تامین وسایل مورد نیاز – HSE
• ارائه مشاوره در تعیین و انتخاب اقلام – HSE
• تدارک و تامین تجهیزات اندازه گیری و نشانگری عوامل زیان آور

___________________

خدمات طب کار:

• تهیه و تدوین رویه های کاری جهت معاینات قبل از استخدام، دوره ای، خاص و …
• برنامه ریزی و اجرای معاینات قبل از استخدام، دوره ای، خاص و …
• تطبیق توانایی ها و محدودیت های کارگر با شرایط و ویژگی های کار
• پیشگیری از آسیب و ریزش نیروی انسانی از طریق بیماریابی زودرس
• ارائه خدمات مشاوره ای به مدیریت در خصوص طب کار و جنبه های قانونی آن

___________________

سیستم های مدیریت:

• مشاوره سیستم های مدیریت
• ارائه مشاوره در طراحی، پیاده سازی و اجرای سیستم های مدیریت ( IMS, HSE MS . OHSAS 18001, ISO 14001, ISO 9001 )
• ارائه مشاوره در طراحی و اجرای آموزش های مورد نیاز سیستم های مدیریت ( IMS, HSE MS . OHSAS 18001, ISO 14001, ISO 9001 )
• ارائه مشاوره در مستندسازی سیستم های مدیریت ( IMS, HSE MS . OHSAS 18001, ISO 14001, ISO 9001 )__

___________________

آینده شغلی رشته HSE در ایران

___________________

جدید بودن رشته‏ تحصیلی مهندسی تخصصی HSE در کشور که هر سه موضوع ایمنی، بهداشت شغلی و محیط ‏زیست را پوشش می دهد و نیز وجود ساختار و سمت مهندسی HSE در سازمان‏های بزرگ کشور، و کمبود نیروی متخصص HSE در این سازمان‏ها که دانش HSE را داشته باشند، بازار کار این تخصص را بسیار پررنگ و جذاب کرده است.

برخی سازمان هایی که در آنها ساختار و سمت HSE تعریف شده و متخصصان HSE را استخدام می نماید به شرح ذیل میباشد:

شرکت های اصلی و فرعی زیر مجموعه وزارت نفت و پیمانکاران شامل:

• کلیه شرکت های پتروشیمی
• کلیه شرکت های گاز استانی
• کلیه پالایشگاه های گاز
• کلیه شرکت های خطوط لوله و مخابرات نفت و گاز
• کلیه مناطق پخش فراورده های نفتی
• کلیه پالایشگاه های نفت
• کلیه شرکت های بهره برداری نفت

شرکت های زیرمجموعه سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) و پیمانکاران

• کلیه شرکت های زیر مجموعه شرکت ملی فولاد ایران
• کلیه شرکت های زیرمجموعه شرکت ملی مس ایران
• کلیه معادن زیرمجموعه شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران
• سازمان مهندسی و عمران شهر
• شرکت قطار شهری (مترو)

سازمان های دیگر از جمله :

• شرکت خودروسازی سایپا و ایران خودرو
• گروه مپنا (وزارت نیرو)
• شرکت فراب (وزارت نیرو)
• قرارگاه سازندگی خاتمالانبیاء
• تمام شرکت های تولیدی در سراسر کشور

___________________

مزایای استخدام مهندسین HSE

___________________

– افزایش بهره وری در صنایع مختلف بدلیل ارتقا مهارت های ایمنی کارکنان در حفظ و نگهداری خود مقابل خطرات

– تربیت نیروی انسانی متخصص و تامین نیاز شرکت ها و سازمان ها

– حفظ و نگهداری سیستم ها در بلند مدت

– ایجاد امنیت جانی برای پرسنل بدلیل آشنایی با انواع ریسک ها و توانایی ارائه راهکار برای حذف آنها

– کاهش هزینه های ناشی از حوادث کار (سالانه ۲ میلیون نفر بدلیل حوادث ناشی از کار جان خود را از دست می دهند که یکی از علل عمده آن عدم آموزش کافی می باشد )

– طراحی تا اجرای سازه ها و بناهای ایمن

با تشکر از شما که تا انتهای مقاله آشنایی با رشته ایمنی بهداشت و محیط زیست و  معرفی کامل رشته HSE با ما همراه بودید 🙂