انتقال انگل فاسیولا از طریق سبزی خام و آب چشمه‌ها به انسان

دکتر علی رستمی در این خصوص اظهار کرد: فاسیولیازیس یک عفونت انگلی مشترک بین انسان و حیوان و ناشی از کرم‌های انگلی فاسیولا است که مردم در گویش بومی آن را به نام کرم کپلک گوسفند نیز می‌شناسند، انگل‌های فاسیولا کرم‌های مسطح و برگی شکلی هستند که عمدتاً در مجاری صفراویِ کبد دام‌ها ازجمله گوسفند، بز، گاو، گاومیش و برخی علفخواران دیگر زندگی می‌کنند.

وی با اشاره به اینکه این بیماری در بیش از ۷۵ کشور جهان بخصوص در مناطق معتدل و مرطوب که دام‌پروری در آن‌ها رایج است دیده می‌شود و بیشتر به‌عنوان یک بیماری فصلی در نظر گرفته می‌شود، تصریح کرد: در حال حاضر تخمین زده می‌شود حدود ۱۷ میلیون نفر در جهان به این عفونت مبتلا هستند.

استان‌های شمالی ایران به‌خصوص استان گیلان در زمره مهم‌ترین کانون‌های فاسیولیازیس انسانی در قاره آسیا می‌باشند و متأسفانه دو تا از بزرگ‌ترین همه‌گیری‌های این عفونت در جهان در سال‌های ۶۸ و ۷۸ در استان گیلان اتفاق افتاد که بیش از ۱۷۰۰۰ نفر از مردم این استان به‌خصوص در بندر انزلی و رشت، به فاسیولیازیس مبتلا شدند.

براساس گزارش روابط عمومی و اموربین الملل دانشگاه علوم پزشکی بابل، دکتر رستمی افزود: اگرچه موارد انسانی در استان مازندران نادر است اما عفونت شیوع ۱۰-۲۰ درصدی در دام‌های اهلی دارد و اخیراً مقامات بهداشتی استان گیلان از ابتلای ۱۳ گیلانی به بیماری فصلی فاسیولا خبر دادند و از مردم خواستند حتی‌المقدور از مصرف فرآورده‌ها با سبزی‌های محلی خودداری کنند.

شـیوع فاسـیولیازیس بـه عواملی مثل حضور دام‌های اهلی مثل گاو و گوسفند به عنوان میزبان نهایی، حلزون‌های میزبـان واسـط، شرایط آب و هوایی مانند بارندگی زیاد، رطوبت بالا و حرارت مطلوب و همچنین عادات غذایی انسان بستگی دارد.

وی با اشاره به اینکه تخم انگل به همراه مدفوع حیوانات آلوده (به‌طور عمده گاو و گوسفند) به محیط خارج دفع می‌شوند، ادامه داد: تخمین زده می‌شود به‌طور متوسط هر حیوان آلوده روزانه ۵۰۰ هزار تخم در محیط دفع کند که اگر این تخم‌ها به آب برسند پس از حدود ۹ تا ۱۵ روز در داخل آن‌ها یک جنین یا لارو مژه‌دار (میراسیدیوم) به وجود می‌آید که این لاروها برای ادامه زندگی نیاز دارند که به بدن حلزون‌های آب شیرین نفوذ کنند.                                                        عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی بابل تصریح کرد: سپس لاروها در بدن حلزون شروع به رشد و تکثیر می‌کند و به تعداد زیادی لاروِ دم‌دار (سرکر) تکامل می‌یابند که این لاروها معمولاً در شب از بدن حلزون خارج ‌شده و در آب رها می‌شوند و با بادکش‌های خود به برگ گیاهان موجود در آب می‌چسبند یا به‌صورت معلق در آب وجود خواهند داشت و با تشکیل کیست به مرحله متاسرکر تکامل می‌یابند.

در این مرحله با خورده شدن گیاهان و آب آلوده به این لاروها توسط نشخوارکنندگان یا مصرف سبزی خام محلی توسط انسان متاسرکر وارد بدن می‌شود و در دام یا انسان ایجاد بیماری می‌کند.

فاسیولای بالغ که طول آن به چند سانتی‌متر نیز می‌رسد در مجاری بزرگ صفرا زندگی کرده و موجب تورم این مجاری و نیز تخریب بافت کبد می‌شود وعلائم بالینی بیماری به‌صورت تب گاهی همراه با لرز و عرق شبانه، دردهای شدید شکمی، مشکلات گوارشی مثل اسهال، نفخ و تهوع، نشانه‌های آلرژیک مانند قرمزی پوست (کهیر) و خارش، ناراحتی‌های تنفسی، کاهش وزن، کم‌خونی و بزرگی کبد ظاهر می‌شود که در صورت ادامه یافتن بیماری دردهای قولنج مانند، عدم تحمل غذای چرب و زردی ایجاد می‌شود.

بهترین راه تشخیص آزمایشگاهی دیدن تخم انگل در مدفوع افراد مشکوک به بیماری است، اگرچه آزمایشات سرولوژی و هماتولوژی نیز می‌تواند مفید باشد. در این بیماری تعداد ائوزینوفیل ها، گلبول‌های سفید خون، آنزیم‌های کبدی، سرعت رسوب گلبول‌های قرمز و آنتی‌بادی‌های ضد فاسیولا افزایش پیدا می‌کند. همچنین سیستم‌های تصویربرداری مانند التراسونوگرافی، سی‌تی‌اسکن و اِم آر آی نیز به تشخیص بیماری کمک می‌کنند.

تریکلابندازول (Triclabendazole) داروی انتخابی است که با نام تجاری Egaten برای استفاده در انسان توسط سازمان جهانی بهداشت به کشورهای با مناطق آندمیک بیماری اهدا می‌شود. دوز مصرفی دارو به میزان ۱۰ میلی‌گرم به ازاء هر کیلوگرم وزن بدن و به‌صورت دوز واحد است.

راه‌های اصلی انتقال فاسیولیازیس به انسان در استان‌ گیلان مصرف سبزیجات محلی خام همچون چوچاق، خالیواش، نعنا، بولاغ اوتی یا استفاده از این سبزیجات برای تولید زیتون پرورده یا دلال ماست و ماهی است.

متخصص انگل شناسی دانشگاه علوم پزشکی بابل خاطرنشان کرد: ازآنجایی‌که این سبزی‌ها در استان مازندران (تحت نام‌های محلی آب‌تره، انیما، سیرک، زلنگ و اناریجه) هم وجود دارند و به‌وفور مورداستفاده انسان‌ها قرا می‌گیرند لازم است که احتیاط‌های لازم در شستن، انگل زدایی و استفاده از این سبزی‌ها صورت گیرد و حتی‌الامکان از مصرف خام آن‌ها خودداری کرد.                                                             دکتر رستمی تصریح کرد: لاروهای انگل در نمک و بسیاری از ضدعفونی‌کننده‌ها مقاوم‌اند ولی فریز کردن بیشتر از ۵ روز و قرار دادن سبزیجات به مدت ۱۵ دقیقه در محلول سرکه سفید (یک لیوان سرکه در ۴ لیوان آب) می‌تواند انگل را از بین ببرد.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی بابل افزود: علاوه بر این نوشیدن آب‌های سطحی و یا چشمه‌ها در مناطق جنگلی و کوهستانی و خوردن جگر خام از راهه‌ای دیگر آلودگی به این عفونت هستند که باید از آن‌ها خودداری کرد.

همچنین از بین بردن حلزون‌ها و قطع کردن چرخه زندگی می‌تواند در از بین بردن بیماری در منطقه کمک‌کننده باشد.