تالاب‌های ایران در «لیست قرمز»
خلاصه خبر : امروز پنجاه سال از تصویب کنوانسیون تالاب‌های مهم بین‌المللی، به ویژه تالاب‌های زیستگاه پرندگان آبزی معروف به کنوانسیون رامسر می گذرد. این معاهده به عنوان پیمانی بین‌المللی با هدف شناسایی و حفظ حیات تالاب ها و پرندگان و گیاهان وابسته به تالاب ها در سال ۱۳۴۹ آغاز به کار کرد و درحال حاضر ۱۷۱ کشور عضو این معاهده هستند.
با احتساب مجموعه تالاب های ثبت شده، ایران ۳۵ تالاب ثبت شده در کنوانسیون رامسر دارد که از این تعداد شش تالاب در «فهرست قرمز» قرار دارند. این لیست به تالاب‌هایی که شرایط زیست محیطی مناسبی ندارند و یا در معرض خشک شدن قرار دارند اختصاص دارد.
شعار امسال روز جهانی تالاب «پیوند ناگسستنی آب، تالاب و زندگی» است؛ اشاره و تاکیدی بر اهمیت محیط زیست بر زندگی انسان‌ها و نقش ما در چرخه طبیعت!
تالاب ها، اکوسیستم های حیاتی برای زمین
«دکتر احسان عابدی»، عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی کشور در گفت‌وگو با عنوان کرد: «تالاب‌ها سرزمین هایی هستند که به طور دائمی یا فصلی پوشیده از آب می‌شوند. مشخصه‌ای که تالاب را از سایر اکوسیستم های خشکی یا آبی اطراف آن تفکیک می کند، پوشش گیاهان آبزی آن است که با شرایط آب‌شناختی ویژه آن اکوسیستم سازگار شده است.»
«تالاب‌ها دارای نقش های کلیدی از جمله تولید اکسیژن، ذخیره آب، تصفیه آب، ترسیب و ذخیره کربن، تولید مواد مغذی و تثبیت خاک هستند. اصولاً تالاب‌ها به عنوان اکوسیستم‌هایی دارای تنوع زیستی و تنوع عملکردی ویژه شناخته می‌شوند که نقش بی‌بدیل آنها غیر قابل انکار است.»
این پژوهشگر با ذکر این نکته که تالاب‌ها در سرزمین های متنوعی ایجاد می‌گردند و پوشیده از آب شیرین یا آب لب شور یا آب شور هستند، ادامه داد: «تالاب ها می توانند جزر و مدی و غیر جزر و مدی باشند. ارزیابی‌های محیط زیستی نشان می‌دهد که محیط زیست دنیا در حال تخریب است و در این میان بوم سامانه‌های تالابی با شدت بیشتری در معرض خطر هستند.»
اهداف کنوانسیون رامسر
این کنشگر محیط زیست افزود: «تخریب و اهمیت تالاب‌ها موجب شده قوانین حفاظت و جلوگیری از تخریب تالاب ها در سرتاسر دنیا تصویب شود تا از این طریق بتوان مانع از دست اندازی و تخریب‌های غیر قابل جبران تالاب‌ها شد. در ایران قانون حفاظت، احیا و مدیریت تالاب های کشور مصوب سال ۱۳۹۶ و آیین نامه جلوگیری از تخریب و آلودگی غیر قابل جبران تالاب ها مصوب سال ۱۳۹۷ هر چند دیر اما به کمک تالاب‌ها آمده اند تا در صیانت از تالاب و حریم آن، حریم بوم شناختی تالاب و جلوگیری از تخریب و آلودگی آنها نقش ایفا کنند.»
«عابدی» یکی از اصلی ترین محورها در حفاظت از تالاب ها را آگاهی رسانی عمومی در خصوص اهمیت تالاب ها و تبیین نقش ویژه آن ها در اقلیم جهانی یاد می کند و می افزاید: «در صورت آموزش و آگاهی رسانی عمومی، جوامع محلی به ویژه سازمان های مردم نهاد بهترین و موثرترین بادیگاردهای تالاب ها هستند و می توانند از هرگونه تعرض و تجاوز به تالاب ها جلوگیری کنند.»
این مدرس دانشگاه خاطرنشان کرد: «با تلاش‌های مرحوم اسکندر فیروز ریاست آن روزهای سازمان حفاظت محیط زیست کشور، کنوانسیونی تحت عنوان پیمان شناخت اهمیت جهانی تالاب‌ها به ویژه به عنوان زیستگاه پرندگان آبزی معروف به کنوانسیون رامسر در ۲ فوریه ۱۹۷۱ میلادی یا ۱۳ بهمن ۱۳۴۹ در شهر رامسر به تصویب رسید. در ابتدا این معاهده بین المللی به امضای ۱۸ کشور رسید اما هم اکنون ۱۷۱ کشور عضو کنوانسیون رامسر هستند که این کنوانسیون ۲۴۱۲ تالاب به وسعت تقریبی ۲۵۰ میلیون هکتار را پوشش می‌دهد. بر اساس طبقه بندی کنوانسیون جهانی رامسر ۴۲ نوع تالاب شناخته شده که ۱۲ نوع آن ساحلی-دریایی، ۲۰ نوع آن داخل خشکی و ۱۰ نوع آن مصنوعی است.»
تالاب ها در اقلیم ایران
«در اقلیم خشک و نیمه خشک ایران که میزان تبخیر آن به طور متوسط بیش از ۱۰ برابر بارش های آن است، انتظار می‌رود تالاب های بسیار کمی شکل بگیرند، ولی پُر شیب بودن ایران که یکی از کوهستانی‌ترین کشورهای جهان به حساب می آید، همچنین داشتن هزاران کیلومتر سواحل دریایی در جنوب و شمال، وجود پهنه های وسیع بیابانی با خاک‌های شور و بالاخره عرض جغرافیایی کشور، باعث گردیده که ایران جزو کشورهای دارای بیشترین تنوع تالاب ها در جهان باشد، به طوری که از ۴۲ نوع تالاب شناخته شده، ۴۱ نوع آن، بجز تالاب‌های خیلی سرد توندرا، در ایران به ثبت رسیده است.»
«دکتر احسان عابدی» می‌گوید: «تالاب های ساحلی نیز از انواع تالاب ها هستند که در میان تالاب های ساحلی خورها، مناطق جزر و مدی و تالاب جنگل های مانگرو یا حرّا از اهمیت بسیار زیادی در میان تالاب‌ها برخوردار هستند.»
تالاب‌های استان بوشهر و کم‌کاری در ثبت آنها
وی در خصوص تالاب‌های استان بوشهر و ضعف و کم‌کاری در ثبت این تالاب‌ها به گفت: «در استان بوشهر جنگل حرّای نایبند که خود شامل رویشگاه حرّای بیدخون، بساتین و هاله است، جنگل حرّای شهری بندر دیر و جنگل حرّای روستای مَل‌گُنزه بندر دیّر از اهمیت ویژه‌ای در تالاب های استان بوشهر برخوردارند. تالاب حلّه با ویژگی‌های منحصر بفرد خود بزرگ‌ترین تالاب استان بوشهر است و تالاب خور دیّر-بردستان نیز به تازگی و در سال ۱۳۹۸ در فهرست تالاب‌های ذیل تبصره ماده یک قانون حفاظت و احیای مدیریت تالاب های کشور قرار گرفته است.»
این کارشناس تصریح کرد: «همه این موارد نشان می دهد استان بوشهر که دارای بیشترین مرز ساحلی با خلیج‌فارس است، استانی تالابی است اما در زمینه ثبت تالاب های ساحلی خود کم‌کاری کرده و بایستی تعداد تالاب‌های ثبت شده استان بوشهر به ویژه تالاب‌های ساحلی بیش از آنچه الان اعلام می‌شود، باشد.»
مخاطراتی بیخ گوش تالاب های استان بوشهر
عابدی معتقد است «بخشی از مخاطرات گریبانگیر تالاب‌ها و محیط زیست دنیا مربوط به اقلیم جهانی، گرم شدن کره زمین، کاهش بارندگی و خشکسالی است که تمام دنیا دچار آن هستند و در جهت کاهش آن تلاش می کنند، اما بخشی از آن که درصد کمی هم نیست، ناشی از فعالیت‌های محلی و منطقه‌ای است.»
وی اضافه می‌کند: «متاسفانه طی سال‌های گذشته تصمیم‌گیران، چه در حوزه تخصصی و چه غیر تخصصی تصمیماتی اخذ کرده‌اند که پیامدهای آن چیزی جز تخریب و نابودی تالاب‌ها نبوده؛ بسیار جای شگفتی دارد امروز که روز جهانی تالاب‌ها است و بنده با شما در حال مصاحبه هستم، در حریم یکی از تالاب‌های استان بوشهر به نام تالاب ملی خور دیّر-بردستان ساخت و ساز صورت می‌گیرد و این مفهومی جز تخریب و نابودی این تالاب ندارد. موضوع بسیار ساده است، برای جلوگیری از نابودی تالاب ها باید به تالاب و حریم تالاب احترام گذاشت، این که مجوز ساخت در حریم تالاب صادر شود خود عامل تهدید و نابودی است. هرگونه فعالیت و ساخت در حریم تالاب و اکوسیستم های حساس ساحلی ممنوع است، مسئول محترم همین را بداند کافی است، و تالاب هم زنده می‌ماند.»
راه نجات
این کارشناس رسمی دادگستری در رشته آبزیان و شیلات درباره راه حل مخاطراتی که تالاب های استان بوشهر را تهدید می‌کند، می گوید: «راهکار نجات تالاب ها چیزی جز رعایت مبانی مدیریت مبتنی بر اکوسیستم و رعایت اصول توسعه پایدار نیست. در استانی مانند استان بوشهر که صنعت و فرهنگ صنعت تا خانه های ما نفوذ کرده و استان بوشهر یا فاز است یا گاز، محیط زیست و اکوسیستم های آن که تنها شانس ما برای بقا و ماندن در سرزمین آبا و اجدادی مان هستند بایستی این چنین مورد تعرض و تجاوز قرار بگیرند؟ به راستی توسعه تا کجا؟ تا اخراج بومیان و توسعه حداکثری صنعت؟»
این کنشگر محیط زیست اظهار کرد: «مطابق مبانی اساسی توسعه پایدار، غنی شدن گروهی نبایستی موجبات فقر گروهی دیگر را فراهم سازد. به عبارت دیگر اگر صنعت تولید ثروت می کند، نبایستی فقر را در اثر آلایندگی و تخریب محیط زیست ترویج دهد.»
«در میان یک میلیون جمعیت استان بوشهر، حداقل ۲۰۰ هزار نفر به طور مستقیم از خلیج فارس ارتزاق می‌کنند و تخریب محیط زیست ساحلی و دریایی به معنی ایجاد عدم امنیت شغلی است.»
«دکتر احسان عابدی» در پاسخ به این سوال خبرنگار که چگونه می توان به زیست پایدار تالاب ها در کنار صنعت پرداخت، گفت: «نکته‌ای که بنده به شدت به آن ایمان دارم توجه به NGO ها و سازمان های مردم نهاد محیط زیستی و فرهنگی است. انسان هایی که بدون ادعا و صرفا بر حسب علاقه و دلسوزی برای سرزمین خود تلاش می کنند. حمایت از این سازمان های مردمی در سراسر دنیا حائز اهمیت است و مسئولین بایستی مشورت خود را از این NGO ها بگیرند تا بتوانند درکی صحیح از عواقب تصمیم گیری خود تجسم نمایند.»
گزارش از: «حیدر کاشف»، خبرنگار بوشهر
شما به انتهای مطلب ‘تالاب‌های ایران در «لیست قرمز»’ رسیده اید.
[ این مطلب در بخش محیط زیست و طبیعت سایت مهندسین HSE منتشر شده است. ]
