دفن زباله در مناطق ممنوعه مازندران

مشکل دفن زباله یکی از مشکلات مهم استان مازندران است. این استان به دلیل نزدیکی کوه به دریا و حضور در جنگل‌های هیرکانی در ارتفاعات جنوبی آن، همچنین تراکم بالای شهرها، روستاها و مراکز جمعیتی و مرغوبیت زمین‌های آن برای کشاورزی، همواره از نظر موقعیت‌یابی مکان‌های مناسب برای دفن زباله‌های شهری در تنگنا بوده است. به همین خاطر محققان دانشکده مهندسی عمران دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل در مطالعه‌ای به بررسی مشکلات محیط‌زیستی استان مازندران در زمینه دفن پسماندهای شهری پرداختند و با لحاظ کردن قوانین سازمان محیط‌زیست ایران، محل‌های دفن پسماندهای شهری استان را از نظر موقعیت ارزشیابی کردند.

دفع مواد زائد شهری، یکی از مشکلات عمده و پرهزینه اغلب شهرهاست. جمع‌آوری و دفع غیربهداشتی زباله،‌ خطرات زیادی از نظر انتشار بیماری‌های واگیردار، تولید حشرات و ناقلان بیماری‌زا دارد. کاهش تولید زباله، دفن بهداشتی آن، بازیافت و در نهایت باز استفاده از زباله، رایج‌ترین روش‌ها برای مدیریت مواد زائد شهری است. محل دفن نامناسب ممکن است آثارمنفی محیط‌زیستی، اقتصادی-اجتماعی بسیاری به همراه داشته باشد. بنابراین باید این محل با دقت و با در نظر گرفتن قوانین و محدودیت‌های حاکم انتخاب شود.

سازمان محیط‌زیست ایران به منظور کاهش آثار مخرب محیط‌زیستی حاصل از اماکن دفن پسماندهای عادی، ضوابطی را با عنوان آیین‌نامه اجرایی مدیریت پسماندها تعیین کرده است.در این ضوابط همه معیارهای موثر و محدودیت‌های آن شرح داده شده است. این معیارها شامل سه دسته فیزیکی، محیط‌زیستی و اقتصادی-اجتماعی هستند. عواملی چون: شیب، فاصله از گسل‌های فعال و غیرفعال، پهنه‌های سیلاب، فاصله از دریا، تالاب‌ها، دریاچه‌ها، چاه‌های شرب و رودخانه‌ها، عمق آب زیرزمینی، فاصله از مناطق حفاظت‌شده محیط‌زیست، فاصله از مناطق شهری، روستایی، دسترسی به جاده‌ها، فاصله از مراکز درمانی، آموزشی، تاریخی و باستانی، فاصله از صنایع و فاصله از فرودگاه‌های بین‌المللی و محلی است.

یاسمن امیرسلیمانی، عزیز عابسی و یاسر ابراهیمان قاجاری در این پژوهش برای وزن‌دهی به هر یک از معیارها، از روش تحلیل سلسه مراتبی استفاده کردند. برای انجام این کار، نظرهای کارشناسان خبره محیط‌زیست، زمین‌شناسی، عمران و نقشه‌برداری، به کار گرفته شد. در استان مازندران ۱۳ محل اصلی برای دفن زباله وجود دارد:

۱.    محل دفن زباله شهرستان آمل و محمودآباد

２.    محل دفن زباله شهرستان بابل

۳.    محل دفن زباله بابلسر

４.    محل دفن زباله بهشهر

５.    محل دفن زباله تنکابن

６.    محل دفن زباله ساری

７.    محل دفن زباله سوادکوه

８.    محل دفن زباله چالوس

９.    محل دفن زباله رامسر

１０.    محل دفن زباله فریدونکنار

１１.    محل دفن زباله قائمشهر

１２.    محل دفن زباله کلاردشت

１３.    محل دفن زباله نور

در این مطالعه با توجه به معیارها و محدودیت‌ها، وضعیت مکان‌های دفن زباله مورد بررسی قرار گرفت. با جانمایی محل‌های دفن زباله فعال استان بر روی نقشه و امتیازدهی به آن‌ها امتیاز نهایی هر محل به‌دست آمد و بهترین و بدترین محل برای دفن بهداشتی زباله مشخص شد.

طبق نتایج به دست‌آمده و با توجه به قوانین سازمان محیط‌زیست ایران و آیین‌نامه اجرایی مدیریت پسماندها، سایت‌های فریدونکنار، آمل، بهشهر، بابلسر و قائمشهر، رامسر و ساری در داخل حریم مشخص شده در معیارهای مکان‌یابی، قرار داند و در مناطق ممنوعه هستند. سایت‌های کلاردشت، چالوس، نور و سوادکوه در مناطق مجاز قرار دارند ولی در قلب طبیعت و در مناطق بکر جنگلی هستند. در نتیجه باعث تغییر کاربری اراضی جنگلی ونابودی طبیعت این مناطق شده‌اند.

نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که محل دفن زباله فریدونکنار با قرارگیری در حریم‌های دریا، تالاب و دریاچه، رودخانه، حریم شهر و جاده، قرارگیری در منطقه با آب زیرزمینی کمتر از ۵ متر و قرار گیری در پهنه سیلاب، بدترین مرکز دفن زباله در استان مازندران است.

اگرچه، یافته‌ها نشان می‌دهد که در عمل بسیاری از شهرهای ساحلی به طور کامل در محدوده غیرمجاز دفن قرار دارند و امکان دفن زباله در محدوده این شهرها طبق قوانین جاری کشور امکان‌پذیر نیست. به گفته پژوهشگران این مطالعه: «هیچ‌یک از محل‌های دفن مورد بررسی در این مطالعه به طور مهندسی احداث نشده است و صرفاً تلمبار زباله‌اند. و بررسی این موضوع نیازمند مطالعات تکمیلی است».

به ترتیب مکان‌های دفن زباله فریدونکنار، آمل و بابلسر، کمترین امتیاز را از لحاط مکان‌یابی داشته و بدترین مکان‌ها در میان مناطق دفن زباله در استان مازندران هستند. با توجه به این یافته‌ها محققان این پژوهش می‌گویند: «در قدم اول، برای این سه محل دفن که از نظر مکان‌یابی بحرانی‌ترین موقعیت را دارند، محل دفن جایگزین در نظر گرفته شود».

همچنین پیشنهاد می‌کنند: «در سطح استان مازندران در قالب طرح جامع مدیریت پسماند استان، طبق ضوابط فنی، تعداد مشخصی محل اشتراکی دفن بهداشتی برای شهرهای کنار هم مکان‌یابی و ساخته شود. به این ترتیب نیاز به مکان‌یابی محل دفن زباله داخل تقسیمات هر شهرستان نیست. زیرا این موضوع از نظر فنی برای بسیاری از شهرهای ساحلی اساساً غیرممکن است».

نتایج این پژوهش به صورت مقاله علمی پژوهشی در مجله «آمایش سرزمین» دانشگاه تهران منتشر شده است.