شش تالاب ثبتی ایران در «فهرست قرمز»
خلاصه خبر : امروز پنجاه سال از تصویب کنوانسیون تالاب‌های مهم بین‌المللی، به ویژه تالاب‌های زیستگاه پرندگان آبزی معروف به کنوانسیون رامسر می گذرد. این معاهده به عنوان پیمانی بین‌المللی با هدف شناسایی و حفظ حیات تالاب ها و پرندگان و گیاهان وابسته به تالاب ها در سال ۱۳۴۹ آغاز به کار کرد و درحال حاضر ۱۷۱ کشور عضو این معاهده هستند.
با احتساب مجموعه تالاب های ثبت شده، ایران ۳۵ تالاب ثبت شده در کنوانسیون رامسر دارد که از این تعداد شش تالاب در «فهرست قرمز» قرار دارند. این فهرست به تالاب هایی که شرایط محیط زیستی مناسبی ندارند یا در معرض خشک شدن قرار دارند اختصاص دارد.
شعار امسال روز جهانی تالاب «پیوند ناگسستنی آب، تالاب و زندگی» است؛ اشاره و تاکیدی بر اهمیت محیط زیست بر زندگی انسان ها و نقش ما در چرخه طبیعت.
تالاب ها، اکوسیستم های حیاتی برای زمین
«دکتر احسان عابدی»، عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی کشور می گوید: «تالاب ها سرزمین هایی هستند که به طور دائمی یا فصلی پوشیده از آب می شوند. مشخصه‌ای که تالاب را از سایر اکوسیستم های خشکی یا آبی اطراف آن تفکیک می کند، پوشش گیاهان آبزی آن است که با شرایط آبشناختی ویژه آن اکوسیستم سازگار شده است.»
«تالاب ها دارای نقش های کلیدی از جمله تولید اکسیژن، ذخیره آب، تصفیه آب، ترسیب و ذخیره کربن، تولید مواد مغذی و تثبیت خاک هستند. اصولا تالاب ها به عنوان اکوسیستم‌هایی دارای تنوع زیستی و تنوع عملکردی ویژه شناخته می شوند که نقش بی‌بدیل آنها غیر قابل انکار است.»
این پژوهشگر با ذکر این نکته که تالاب‌ها در سرزمین های متنوعی ایجاد می گردند و پوشیده از آب شیرین یا آب لب شور یا آب شور هستند، ادامه داد: «تالاب ها می توانند جزر و مدی و غیر جزر و مدی باشند. ارزیابی‌های محیط زیستی دنیا نشان می‌دهد که محیط زیست دنیا در حال تخریب است و در این میان بوم سامانه های تالابی با شدت بیشتری در معرض خطر هستند.»
اهداف کنوانسیون رامسر
این کنشگر محیط زیست افزود: «تخریب و اهمیت تالاب ها باعث شده است که قوانین حفاظت و جلوگیری از تخریب تالاب ها در سرتاسر دنیا تصویب شود تا از این طریق بتوان مانع از دست اندازی و تخریب های غیر قابل جبران تالاب ها شد. در ایران قانون حفاظت، احیا و مدیریت تالاب های کشور مصوب سال ۱۳۹۶ و آیین نامه جلوگیری از تخریب و آلودگی غیر قابل جبران تالاب ها مصوب سال ۱۳۹۷ هرچند دیر اما به کمک تالاب ها آمده اند تا در صیانت از تالاب و حریم آن، حریم بوم شناختی تالاب و جلوگیری از تخریب و آلودگی آنها نقش ایفا کنند.»
«عابدی» یکی از اصلی ترین محورها در حفاظت از تالاب ها را آگاهی رسانی عمومی در خصوص اهمیت تالاب ها و تبیین نقش ویژه آن ها در اقلیم جهانی یاد می کند و می افزاید:« در صورت آموزش و آگاهی رسانی عمومی، جوامع محلی به ویژه سازمان های مردم نهاد بهترین و موثرترین بادیگاردهای تالاب ها هستند و می توانند از هرگونه تعرض و تجاوز به تالاب ها جلو گیری کنند.»
این مدرس دانشگاه خاطرنشان کرد: «با تلاش های مرحوم اسکندر فیروز ریاست آن روزهای سازمان حفاظت محیط زیست کشور، کنوانسیونی تحت عنوان پیمان شناخت اهمیت جهانی تالاب ها به ویژه به عنوان زیستگاه پرندگان آبزی معروف به کنوانسیون رامسر در ۲ فوریه ۱۹۷۱ میلادی یا ۱۳ بهمن ۱۳۴۹ در شهر رامسر به تصویب رسید. در ابتدا این معاهده بین المللی به امضای ۱۸ کشور رسید اما هم اکنون ۱۷۱ کشور عضو کنوانسیون رامسر هستند که این کنوانسیون ۲۴۱۲ تالاب به وسعت تقریبی ۲۵۰ میلیون هکتار را پوشش می‌دهد. طبق طبقه بندی کنوانسیون جهانی رامسر ۴۲ نوع تالاب شناخته شده که ۱۲ نوع آن ساحلی-دریایی، ۲۰ نوع آن داخل خشکی و ۱۰ نوع آن مصنوعی است.»
تالاب ها در اقلیم ایران
«در اقلیم خشک و نیمه خشک ایران که میزان تبخیر آن بطور متوسط بیش از ۱۰ برابر بارش های آن است، انتظار می رود که تالاب های بسیار کمی شکل بگیرند، ولی پر شیب بودن ایران که یکی از کوهستانی ترین کشورهای جهان بحساب می آید، همچنین داشتن هزاران کیلومتر سواحل دریایی در جنوب و شمال، وجود پهنه های وسیع بیابانی با خاک های شور و بالاخره عرض جغرافیایی کشور، باعث گردیده که ایران جزو کشورهای دارای بیشترین تنوع تالاب ها در جهان باشد، بطوریکه که از ۴۲ نوع تالاب شناخته شده، ۴۱ نوع آن، بجز تالاب های خیلی سرد توندرا، در ایران به ثبت رسیده است.»
«دکتر احسان عابدی» می‌گوید: «تالاب های ساحلی نیز از انواع تالاب ها هستند که در میان تالاب های ساحلی خورها، مناطق جزر و مدی و تالاب جنگل های مانگرو یا حرا از اهمیت بسیار زیادی در میان تالاب ها برخوردارند.»
تالاب های استان بوشهر و کم کاری در ثبت آنها
وی می افزاید: «در استان بوشهر جنگل حرّای نایبند که خود شامل رویشگاه حرای بیدخون، بساتین و هاله است، جنگل حرّای شهری بندر دیر و جنگل حرای روستای مل گنزه بندر دیر از اهمیت ویژه‌ای در تالاب های استان بوشهر برخورداند. تالاب حلّه با ویژگی‌های منحصر بفرد خود بزرگ‌ترین تالاب استان بوشهر است و تالاب خور دیّر-بردستان به تازگی در سال ۱۳۹۸ در فهرست تالاب های ذیل تبصره ماده یک قانون حفاظت و احیای مدیریت تالاب های کشور قرار گرفته است.»
این کارشناس تصریح کرد: «همه این موارد نشان می دهد استان بوشهر که دارای بیشترین مرز ساحلی با خلیج‌فارس است، استانی تالابی است اما در زمینه ثبت تالاب های ساحلی خود کم‌کاری کرده است و بایستی تعداد تالاب‌های ثبت شده استان بوشهر به ویژه تالاب‌های ساحلی بیش از آنچه الان اعلام می‌شود، باشد.»
مخاطراتی بیخ گوش تالاب های استان بوشهر
عابدی معتقد است «بخشی از مخاطرات گریبانگیر تالاب ها و محیط زیست دنیا مربوط به اقلیم جهانی، گرم شدن کره زمین، کاهش بارندگی و خشکسالی است که تمام دنیا دچار آن هستند و در جهت کاهش آن تلاش می کنند، اما بخشی از آن که کم هم نیست، ناشی از فعالیت های محلی و منطقه ایی است.»
وی اضافه می‌کند: «متاسفانه طی سال های گذشته تصمیم گیران، چه در حوزه تخصصی و چه در حوزه غیر تخصصی تصمیماتی اخذ نموده اند که پیامدهای آن چیزی جز تخریب و نابودی تالاب ها نبوده. بسیار جای شگفتی دارد امروز که روز جهانی تالاب‌ها است و بنده با شما در حال مصاحبه هستم، در حریم یکی از تالاب های استان بوشهر به نام تالاب ملۀی خور دیّر-بردستان ساخت و ساز صورت می‌گیرد و این به معنی تخریب و نابودی این تالاب است. موضوع بسیار ساده است، جهت جلوگیری از نابودی تالاب ها باید به تالاب و حریم تالاب احترام گذاشت، این که مجوز ساخت در حریم تالاب صادر شود خود عامل تهدید و نابودی است. هرگونه فعالیت و ساخت در حریم تالاب و اکوسیستم های حساس ساحلی ممنوع است، مسئول محترم همین را بداند کافی است، و تالاب هم زنده می‌ماند.»
راه نجات
این کارشناس رسمی دادگستری در رشته آبزیان و شیلات درباره راه حل مخاطراتی که تالاب های استان بوشهر را تهدید می‌کند، می گوید: «راهکار نجات تالاب ها چیزی جز رعایت مبانی مدیریت مبتنی بر اکوسیستم و رعایت اصول توسعه پایدار نیست. در استانی مانند استان بوشهر که صنعت و فرهنگ صنعت تا خانه های ما نفوذ کرده و استان بوشهر یا فاز است یا گاز، محیط زیست و اکوسیستم های آن که تنها شانس ما برای بقا و ماندن در سرزمین آبا و اجدادی مان هستند بایستی این چنین مورد تعرض و تجاوز قرار بگیرند؟ به راستی توسعه تا کجا؟ تا اخراج بومیان و توسعه حداکثری صنعت؟»
این کنشگر محیط زیست اظهار کرد: «مطابق مبانی اساسی توسعه پایدار، غنی شدن گروهی نبایستی موجبات فقر گروهی دیگر را فراهم سازد. به عبارت دیگر اگر صنعت تولید ثروت می کند، نبایستی فقر را در اثر آلایندگی و تخریب محیط زیست ترویج دهد.»
«در میان یک میلیون جمعیت استان بوشهر، حداقل ۲۰۰ هزار نفر به طور مستقیم از خلیج فارس ارتزاق می‌کنند و تخریب محیط زیست ساحلی و دریایی به معنی ایجاد عدم امنیت شغلی است.»
«دکتر احسان عابدی» با اشاره به پرسش خبرنگار در این مورد که چگونه می توان به زیست پایدار تالاب ها در کنار صنعت پرداخت می گوید: «نکته‌ای که بنده به شدت به آن ایمان دارم توجه به NGO ها و سازمان های مردم نهاد محیط زیستی و فرهنگی است. انسان هایی که بدون ادعا و صرفا بر حسب علاقه و دلسوزی برای سرزمین خود تلاش می کنند. حمایت از این سازمان های مردمی در سراسر دنیا حائز اهمیت است و مسئولین بایستی مشورت خود را از این NGO ها بگیرند تا بتوانند درکی صحیح از عواقب تصمیم گیری خود تجسم نمایند.»
گزارش از: «حیدر کاشف»، خبرنگار بوشهر
شما به انتهای مطلب ‘شش تالاب ثبتی ایران در «فهرست قرمز»’ رسیده اید.
[ این مطلب در بخش محیط زیست و طبیعت سایت مهندسین HSE منتشر شده است. ]
